YERİ GELDİKÇE
Sarı Saltuk (2)
Murat Zortul
* Saltukname'de “Demir ve Ağaç Kültü" Yay ve Ok İnancının Edirne-Babaeski ilişkisi
Saltukname'de savaş aleti olarak Ok ve Yay önemli bir yer tutmaktadır. Ok ve Yay kavramlarının Türk Düşünce ve İnanç Sitemi’nde de büyük yeri ve önemi vardır. Selçuklularda hatta Osmanlı'da Ok tabilik (Siyasi ve İdari Bağlılığı), Yay ise Matbuluk (Hakimiyet) Belgesi sayılmaktadır.
Göktürk Yazısı’nda "Ok" ve "Uk" sesleri Ok işareti ile gösterilmektedir. Üçok; Bozok ve Oğuz (Ok-uz) kelimelerinde olduğu gib "Ok" kelimesi Kabile ve Boy anlamındadır. Saltukname'de Ok ve Yay iki önemli yerleşme yeri ile özdeş tutulmaktadır. Bunlar, Edirne ve Babaeski'dir.
Sarı Saltuk'un Babaeski'de bir zaviyesi vardır. Edirne ise dini bakımdan kutsal, askeri bakımdan da stratejik önemi olan bir yerdir. Burada birçok gazilerin türbeleri bulunmaktadır. Saltukname'ye göre dünyanın merkezini teşkil eden bu şehirde Sarı Saltuk'un "Ak Alemi" (Beyaz Bayrak) dalgalanmaktadır. Dünya bir yüzük gibidir. Bu yüzüğün ortası Edirne'dir. Edirne'yi ele geçiren dünyayı ele geçirmiş sayılır. Bu konu Saltukname'de şöyle ifade edilir:
“Rum'ı her kim zapt itmek isterse Enderriye'de karaduta... Her kim küffarı zebun itmek isterse kal'ayı Enderriye'de dursun zira gaziler ocağıdır, gaziye andan özge yir olmaz... Bu dünya bir yüzük gibidür. Olnigünün ortası Enderriye'dir. Her kimünelünde Rum, hatem gibi barmagunda ola nigünün merkezi bu yirgerekdür. Ve hem Rumun iç ili oldur. Gaziler kuvveti ne nusreti ol yirdendutarlar.”
Edrene ve Edrine şeklinde de telaffuz edilen bu şehrin adının yaylara verilen bir ad, hatta Türk Destan Kahramanları’nın yaylarına verilen bir ad olduğunu tarihçi Ramstedt ve A. İnan yazılarında doğrulamaktadır.
Saltukname'de Hazreti Muhammed'in Sarı Saltuk'a rüyasında verdiği yazılı bir kağıtta Türklerin bu şehrin adını "Enderriye" değil "Edrine" şeklinde telafuz ettikleri yazılıdır. Eski Kazak, Kırgız, Kalmuk destanlarına göre, Edrene denilen yöreye ancak devleti yöneten Hanlar sahip olabilmektedir. (Edrene sözü Kalmuk sözlüğünde gerilmiş kirişli yay demektir. Kazak, Kırgız, Moğol epopelerinde kahramanların yayı "Edrene" kelimesiyle karşılık bulmaktadır.) Yine bu destanlara göre bu yayı çekebilmek ve dünyaya hükmedebilmek gücü de ancak Hanlara mahsustur. Saltukname'de dünyaya hakim olabilmek için "Edrene" şehrinin ele geçirilmesinin şart görülmesi fikri buradan kaynaklanmış olsa gerektir.
Tarihçi A. İnan Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci payitahtı Edirne'nin adı ile adlanan bir yaydan söz ederken araştırmacı Radloft'dan alınmış şiirin bir bölümünü naketmektedir. (Devam Edecek)